احکام نبش قبر
نبش قبر از دیدگاه اسلام
اسلام دینی کامل و جامع است که تمام نیازهای مادی و معنوی انسان را از لحظه تولد تا مرگ و حتی بعد از آن پاسخ میدهد. یکی از شاخههای احکام اسلامی مسائل مربوط به اموات و مردگان است که از چگونگی دفن میت گرفته تا نحوه رفتار با جسد و نبش قبر را شامل میشود.
نبش در لغت به معنای شکافتن گور، کندن زمین و بیرون آوردن چیزی از زمین میباشد. منظور از نبش قبر آنست که جسد میّتی که با دفن پوشیده شده آشکار شود.
در احکام اسلامی بر حفظ حرمت و شأن اموات مسلمان از زن و مرد گرفته تا کودک و حتی افراد دیوانه تاکید بسیاری شده است، از این رو شکافتن و نبش قبر که موجب نمایان شدن جسد متلاشی شده میت میشود، اهانت و هتک حرمت به وی تلقی شده و بنابر اجماع فقها حرام و ممنوع است.
روایاتی که از پیامبر خاتم رسیده، احترام مرده همچون زنده بر همگان واجب است و اگر حفظ حرمت مؤمن از حرمت کعبه بیشتر است، پس حرمت نبش قبر مؤمنی همچون حجر بنعدی که از پارسایان روزگار بود، از حرمت تخریب کعبه بیشتر است. بنابراین بانیان این کار، عملی خلاف شرع انجام دادهاند و یقیناً مسلمانان جهان هیچ گاه این بیحرمتی آنان را فراموش نخواهند کرد.
همۀ علمای شیعه، حکم به حرمتِ نبش قبرِ مؤمن دادهاند، حتی برخی از علما در آثارِ خود ادعای اجماعِ فریقین را در این مطلب کردهاند. نبش قبر مردگان و نیز انتقال جسدشان پس از دفن کردن جایز نیست. مگر بنابر شراط زیر:
اگر در قبر مالی ارزشمند باشد و یا میت را در زمین یا کفن غصبی دفن کرده باشند، نبش قبر به شرط عدم گذشت زمان زیاد و با شرایط خاصی جایز است، اما اگر مرده بدون کفن کردن، دفن شده باشد و یا بر وی نماز خوانده نشده باشد، نبش جایز نیست؛ زیرا نمازی را که خوانده نشده با نماز بر قبرِ میت میتوان جبران کرد و دفن شدن و پوشانیده شدنِ بدنِ وی به وسیله خاک، از کفن کردن کفایت میکند؛ چون نبش قبر به نوعی مُثله کردن و هتکِ حرمتِ مرده به حساب میآید. همچنین اگر ختنهنشده دفن شده باشد، نبش نمیشود. اگر کسی جواهری را ببلعد و بمیرد، نبش نمیشود. البته صاحب آن مال میتواند قیمت مالش را از ترکه میت بردارد.
(طوسی، محمد بنحسن، المبسوط في فقه الإمامية، ج1، ص93؛ همو، الخلاف، ج1، ص730)
جنبۀ دیگری که مورد بحث قرار گرفته است، زمانِ لازم برای خارج شدنِ قبر از حکمِ قبر است. در روایات رسیده از خاندان عصمت و طهارت و نیز در کلام علما تصریح شده است که باید به اندازهای از دفن مرده گذشته باشد که اطمینان حاصل شود جنازه از بین رفته است، و الّا نبش قبر جایز نیست.
حکم قبور اهل بیت (ع)
در روایتی حضرت امام صادق (ع) فرموده است: همانا خداوند عزّ و جلّ استخوانهاى ما را بر زمين حرام گردانيده و گوشتهاى بدن ما را بر كرم حرام ساخته است تا چيزى از آن نخورند. بنابراين چون بدن انبيا و اوصيا همچون گوشت و استخوان آن در قبر سالم ميماند، حکم دیگر قبور را ندارد و باید همیشه مورد احترام قرار گیرد. بنابراین در فقه شیعه حکم اولی نبش قبر، حرمت است و باید به آن ملتزم بود.
(شیخ صدوق، محمد بنعلی، پیشین، ج1، ص191)
آیتالله خامنهای:
– نبش قبر جايز نيست مگر آنکه بدن تبديل به خاک شده باشد.
– تخريب قبور مومنين و نبش آنها جايز نيست، حتى اگر براى تعريض کوچهها باشد، و در صورت وقوع نبش قبر و آشکار شدن بدن ميّت مسلمان يا استخوانهاى آن که هنوز پوسيده نشدهاند، واجب است دوباره دفن شوند.
سؤال: نبش قبر و انتقال اجساد چه حكمى دارد؟
پاسخ: نبش قبر براى نقل به غير مشاهد مشرفه جايز نيست و براى نقل به مشاهد مشرفه نيز اگر ميت وصيت نکرده باشد اشکال دارد؛ اما اگر وصيت کرده باشد که او را در مشاهد مشرفه دفن کنند و از روى فراموشى يا جهل به وصيت و يا مخالفت با آن در جاى ديگر دفن شده باشد، مىتوانند نبش کنند و او را به مشاهد مشرفه انتقال دهند، البته در صورتى که بدن تغيير نيافته باشد و تا وقت دفن نيز به گونهاى تغيير نكند که موجب هتک ميت و ايذاء زندهها باشد.
سؤال: بيرون آوردن جنازه ميت با توجه به مدت مديدى كه از دفن آن مىگذرد و انتقال آن به قبرستان ديگر چه حكمى دارد؟ امكان دارد از محل قبرستان خاكبردارى شود و در اثر خاكبردارى اجساد و بقاياى آنها نمايان گردند، در اين صورت حكم شرعى چيست؟
پاسخ: نبش قبر و بيرون آوردن اجساد، جايز نمىباشد مگر آن كه خود قبور با حفر اطراف آن و بتونريزى بدون آنكه مستلزم نبش قبر شود، منتقل گردد و در صورت خاكبردارى و رؤيت جسد بايد فوراً دفن شود.
سؤال: اگر آگاهی از داخل قبر و تصویر برداری از آنچه در آن است، بدون کندن و خاکبرداری، ممکن باشد، آیا بر این عمل نبش قبر صدق میکند یا خیر؟
پاسخ: بر تصويربردارى از بدن ميتى که در قبر دفن شده است بدون کندن و نبش قبر و آشکار شدن جنازه، عنوان نبش قبر صدق نمىکند.